Zwart wit
Johan en ik zitten net gezellig na te tafelen als een groepje van vier zwarte Namibiers het restaurant binnenkomt. De eerst zo vriendelijke witte eigenaar slaat om als een blad aan de boom. Op onvriendelijk toon vraagt hij wat ze willen. Ze willen graag wat drinken. Vreselijk kwaad begint de witte man tegen ze te tieren. "Jullie krij nie drank als jullie nie eet! Jullie nie begrijp nie. Ek mag da nie volgens die wet. Ek wil nie kak prate nie, maar jullie nie begrijp. Zijn jullie stom?! Eten of anders gaan!" De zwarte man blijft op rustige toon tegen de witte man praten. "Gaan dan!" brult de man achter de bar. Ondertussen vraagt zijn vrouw of wij nog wat willen drinken.....
Hoewel natuurlijk overal in Afrika nog de raciale tegenstellingen waarneembaar zijn, schrik ik in Namibië van de explicietheid waarmee de witte bewoners hun mening ventileren. Het is moeilijk om een goed beeld te geven; zo neutraal mogelijk wil ik toch een poging doen.
Heimat
Ik was al gewaarschuwd, dat uitingen van racisme in Namibië en vooral in Zuid Afrika, veel harder en explicieter zouden worden dan waar ook in Afrika. De confrontatie laat niet lang op zich wachten. Tijdens onze eerste avond krijgen we de volle laag. Het Duitse echtpaar woont al zo'n veertig jaar in Grootfontein, hun kinderen zijn hier geboren en ze hebben hier hun business opgebouwd. Inmiddels zijn ze over de zestig en denken er niet over om terug te gaan naar Duitsland. Toch draaien ze Duitse schlagers, zien Duitsland nog steeds als hun Heimat en hebben een hartgrondige hekel aan de zwarte bevolking. Dat laatste wordt al enigszins duidelijk als mevrouw het telkens heeft over 'kaffers' en die luie zwarten die niets dan slechts in de zin hebben. Als we het stadje hebben bezocht, is het eerste wat ze vraagt "veel zwarten daar he?!" Oprecht verbaasd antwoordt Johan dat hij juist veel witte mensen heeft gezien en dat hij bijna niet kon geloven dat hij hier in Afrika was. Inderdaad signaleren wij in Grootfontein een meerderheid van witte mensen, overal, op straat, in de winkels en bij de bank.
Bar of bistro
Om het bovenstaande in perspectief te plaatsen, moet je weten dat het Duitse echtpaar een restaurant heeft en geen losse drankvergunning. Ze mogen dus geen sterke drank schenken en eigenlijk alleen drank serveren bij het eten. Die mannen die binnenkomen zijn die week al vaker geweest en willen telkens drinken, maar niet eten. De stad kenmerkt zich door afwezigheid van drankgelegenheden en de jongeren zijn op zoek naar vertier. Enerzijds begrijp ik dat de man trots is op zijn restaurant en geen enkele behoefte heeft om een bar voor de lokale jeugd te runnen. Ook begrijp ik dat hij terecht bang is voor zijn vergunning, als zou uitlekken dat hij daar niet op de juiste wijze gebruik van maakt. Het is echter eveneens glashelder dat hij bijzonder snel en hartgrondig nee zegt tegen de zwarte mensen. Wij hebben die avond toevallig ook gegeten daar, maar zo niet dan had hij er ongetwijfeld geen bezwaar tegen gehad als wij een biertje hadden besteld.
Plaatsvervangende schaamte
Wij hebben al gemerkt dat ze allebei wel een borreltje lusten en tegen de tijd dat het restaurant opengaat hebben ze 'm al een beetje hangen. Mevrouw wil de boel sussen en drank schenken als ze een bordje frites bestellen. Voor het hele restaurant duidelijk hoorbaar begint de man haar in de keuken helemaal verrot te schelden. Het speeksel spettert van zijn lippen en zijn hoofd is rood aangelopen. Hij blijft schelden tegen zijn vrouw en de zwarte mensen aan de bar. Een zwarte man komt bij ons aan tafel zitten en vraagt waar we vandaan komen. De vrouw van het restaurant probeert hem onmiddellijk weg te werken terwijl wij hem gewoon antwoord geven. We zitten al met het schaamrood op onze kaken zover mogelijk in onze boeken gedoken, als de witte man ons bij de discussie probeert te betrekken. Ook nog op een afschuwelijke wijze, door ons als een soort voorbeeld te stellen "kijk daar die nette mensen uit Europa, wat moeten die wel van jullie denken". Wij duiken zo mogelijk nog verder richting roodgeruite tafelkleedjes.
Zwarte intelligentsia
Wij staan hier ook op de camping en tegen ons zijn ze superaardig, maar na nog een avondje in het restaurant kunnen we er niet meer tegen. We vluchten bijna weg na ons biertje -zonder eten- en verlaten Grootfontein de volgende dag eerder dan gepland. Ik begrijp niet wat die mensen in hemelsnaam hier doen. Waarom gaat iemand in Afrika wonen als je zo'n intense haat hebt tegen de zwarte Afrikaanse bevolking. Een haat die na veertig jaar nog geen spat is afgenomen. Hoewel we er af en toe wel iets tegenin brengen als dit soort discussies worden geopend, hanteren we eigenlijk zonder dat uit te spreken een zwijgzame tactiek. Je zult niets te horen krijgen van wat er hier leeft als je meteen een tegengesteld standpunt inneemt. Als een van ons de opmerking maakt dat we in Nederland heel veel goede, hardwerkende en intelligente zwarte mensen kennen, krijgen we steevast te horen dat het anders is als het er zoveel zijn en dat bovendien alleen de enkele goede zwarten emigreren.
Witte discriminatie
De volgende setting is bij witte Namibiërs. Witten die land bezitten en al generaties lang in Namibië wonen. Zij zijn verbittert en teleurgesteld. Volgens hen wordt het in toenemende mate onmogelijk voor witten in Namibië om aan werk te komen. De man vertelt dat hij twee stukken land heeft, allebei van zo'n 700 hectare. Niet de kleinste farms. Hij zal die moeten opdelen om zijn kinderen werk te verschaffen, want ergens een baan vinden kunnen ze niet. Discriminatie is het. Je moet land hebben of een eigen business opstarten. Zoals veel witte boeren is ook deze man een camping begonnen op zijn land. Alles om maar extra geld in het laadje te brengen.
Wildbeleid
Om de farm aantrekkelijk te maken, willen ze wat wild uitzetten. Hierin wordt hij tegengewerkt door de autoriteiten. Hoeverre hierbij van een oneerlijk beleid sprake is, kan ik niet beoordelen. Ik moet wel zeggen dat ik het vaak heel naar vind om op zo'n farm dieren in kooien te zien. Menige witte boer houdt leeuwen, cheeta's of wataldiesmeer in grote doch te kleine kooien. Puur voor het eigen plezier. Die horen in vrijheid of in de parken, zeker in dit enorme land. Maar je hoort soms ook slechte verhalen over het parkbeheer. Zo mag je na zonsondergang niet meer rijden in de parken, behalve als je een lokale zwarte bent. Dan mag je 's avond dwars door Etosha rijden om in Okaukuejo naar de bar te gaan om dan nog later weer dronken terug te rijden. Ook worden in het deel van Etosha dat niet open is voor toeristen wel eens opeens 300 zebra's afgeschoten. En die witte boer mag geen wild uitzetten....
Ziekenfonds
Met Johan en Tinkie Cornelissen in Swakopmund hebben we ook lange discussies over dit onderwerp. Zo vertelt Tinkie dat het ziektekostenbeleid discriminerend werkt voor hun als witten. Het is voor ons als Nederlanders heel raar om te horen dat witte mensen heel serieus verkondigen dat ze gediscrimineerd worden. Toch voelt het voor hun wel zo, zeggen ze. Voor de dokter moeten ze tien keer zoveel betalen als zwarte patiënten. Het is echter dezelfde dokter. 's Ochtends is het spreekuur voor de witte mensen en 's middags krijgen de zwarten voor een fractie van de prijs een consult. Daar komt nog eens bij dat sinds de onafhankelijkheid het niveau van de gezondheidszorg nogal wat te wensen overlaat. Wat doe je als je toch al meer voor de dokter moet betalen, dan ga je naar een privé-kliniek. Aldus zet de scheiding der rassen nog verder door; de witten in de privé-kliniek en de zwarten bij de overheidsarts.
De kleur van geld
Ik zeg tegen Tinkie dat dat voor ons heel raar is om te horen, het wordt discriminatie associeren wij met zwarte mensen. Maar ze is heel serieus: "Als jij meer moet betalen voor dezelfde dienst of service dan een andere persoon, dan zou jij je ook gediscrimineerd voelen". Ik moet daar lang over nadenken. Ik moet thuis ook meer voor dezelfde dokter betalen dan mijn buurman, maar dat heeft te maken met mijn inkomen en niet met mijn huidkleur. Maar ik kan me nog levendig voor de geest halen, al die momenten dat Johan witheet voor een toegangspoort stond, omdat hij het tienvoudige moest betalen van lokale bezoeker. Ik hoor iedereen al denken, is dat ook niet een kwalificatie op basis van inkomen in plaats van op huidkleur. Dubieus. In landen als India bijvoorbeeld, zijn ontstellend veel rijke lokalen! Discriminatie is misschien een groot woord hiervoor, maar oneerlijk is het wel.
Voorkeursbeleid
Het merendeel van het land in Namibië behoort nog steeds aan witte mensen toe. Ook een groot deel van de private sector, zoals winkels, benzinestations en hotels, wordt gerund door witten. De enige sector waar een grote verschuiving heeft plaatsgevonden, is de overheid. Nieuwe wetten worden gemaakt ten voordele van de zwarte bevolking, met als gevolg dat witten bijna niet meer aan werk kunnen komen. Weer reageer ik met een vergelijking met Nederland. Het voorkeursbeleid. In Nederland ben je ook verzekerd van een baan als je een gehandicapte zwarte vrouw bent, mits er sprake is van gelijke geschiktheid. Daarnaast zijn er meerdere regels om het aanstellen van minderheidsgroeperingen te stimuleren. Hier moet Tinkie even over denken. Enerzijds begrijpt ze het wel, anderzijds was het behoorlijk frustrerend dat haar man na jaren hard werken in de mijnen van Tsumeb werd ontslagen omdat de mijn dicht ging en daarna door de nieuwe regels niet meer aan de slag kwam. Totdat ze besloten een eigen zaak op te starten, nu inmiddels een geweldig guesthouse.
Tijdsverschil
Johan en Tinkie zijn de eerste witte Namibiërs met wie we hier echt over kunnen discussiëren. Toch blijft er in eerste instantie veel onbegrip naar beide kanten. Tinkie vertelt hoe lastig het is dat de regering heeft besloten om de wintertijd in te voeren. We hadden al meer mensen sarcastisch horen reageren op de tijd 'wil je de tijd hier of de Zuid-Afrikaanse tijd?' "Het is ingevoerd om te voorkomen dat de kinderen van de stammen in het noorden 's ochtends in het donker de geiten moeten melken voordat ze naar school gaan", zegt hij "maar als je zaken doet met Zuid-Afrika is het lastig en mis je ineens een aantal businessuren. Wij: "Toch hebben wij om die reden al jaren zomertijd, om meer profijt van het licht te hebben, dus zo raar is dat niet." "Het zal wel een kwestie van wennen zijn" zucht Tinkie. Dat sommige zaken zijn ingebakken, blijkt wel als ze vragen om tijdelijk even de zaken waar te nemen in het guesthouse. Er is wel een manager, een zwarte, maar die heeft een baas nodig. Johan vindt het leuk om te doen, al vindt hij het wel lullig voor de manager. De manager weet precies wat hij moet doen en Johans functie is eigenlijk een formaliteit. Het was naar ons idee niet nodig geweest.
Meer verschillen
De zwarte mensen krijgen ook allerlei typeringen en karaktereigenschappen mee. Zo wordt door heel Afrika gezegd dat de zwarten teveel drinken. Naar mijn idee zijn er ook genoeg witte alcoholici, maar bij zwarten zou het in de genen zitten. In Namibië is het zelfs zo erg dat ze een onderscheid maken naar de vele stammen die hier leven. Goed uit dit plaatje komen de Herero, zeer slecht komen de bewoners van Damaraland eraf. De Nama zijn nog luier en nog vaker dronken dan hun zwarte collega's. Verdere hebben we nog de Hottentotten (ja, die bestaan echt), de Boesmannen, de Himba, de Basters (kleurlingen, ofwel bastaarden) en de San en elk heeft wel zijn specifieke slechte kenmerken als je de witten mag geloven. Je kunt ook echt niet mensen uit verschillende stammen naast elkaar laten werken, dat wordt ruzie.
De andere kant
Wat is nu zo jammer aan het hele verhaal, dat we bijna geen zwarte persoon gesproken hebben voor een andere kant van het verhaal. Het gekke in dit deel van Afrika is, dat je bijna niet met zwarte mensen in contact komt en ze al helemaal niet zover krijgt dat ze kun mening ventileren. Behalve die ene, een slecht voorbeeld. Onze gids bij het Versteende Woud is stomdronken. Behalve dat hij uitleg geeft over de gefossileerde boomstammen, loopt hij te tieren tegen alle Duitsers en Engelsen omdat die alle fabrieken bezitten. Zwarten hebben geen leven. Totdat 'ie ineens onderuit gaat, daarna is hij erg stil. Als we hem aan het einde van de wandeling zijn geld geven, kan ik -als paternalistische witte- niet nalaten om te zeggen dat hij dat geld aan zijn vrouw en kinderen moet spenderen en niet meer aan drank.
Ooit zong Frank Boeyen "denk niet zwartwit, maar in de kleur van je hart". Het blijkt dat dit nog aan heel veel mensen uitgelegd moet worden. Aan witten en zwarten.
|
