Carnavaleske kerst
Het is 24 december en op de plaza van Cuenca komt een oneindig tafereel voorbij zetten. Praalwagens met schilderingen van lokale bisschoppen, waar achterin levende kerstgroepen zitten. Baby Jezus knaagt aan een banaan terwijl Josef verveeld over de rand van de pickup truck hangt. Achter de wagen komen nog meer Josefs en Maria's, kerstmannen, indianen en kleine kindertjes in pluche pakjes met grote sombrero's die door paps en mams worden vastgehouden op met eten behangen ezels. Het is geen carnaval maar kerstmis.
Eigenlijk zijn we al vanaf Riobamba in de sfeer van de optochten en dan is het nog twee weken voor kerst. Het lijkt wel of alle festiviteiten hier doordrenkt zijn met een vleugje carnaval, want we blijven maskers zien, als vrouwen verkleedde mannen en papiermachépoppen.
El Nariz del Diablo
We hebben onze opwachting gemaakt in Riobamba, vanwaar een stoomtreintje door de beroemde el Nariz del Diablo (duivelsneus) rijdt. Tien, twintig jaar geleden was dit een traject van de druk gebruikte spoorlijn van Quito naar Guayaquil, die propvol zat met lokale boeren en hun waren. De enkele buitenlander die meereisde moest net als de lokalen noodgedwongen toevlucht zoeken op het dak voor een plaatsje en realiseerde zich dat het uitzicht fenomenaal was. Een adembenemend landschap van vulkanen en bossen dat langzaam aan je voorbij trekt.
Tegenvaller
We zitten een paar dagen vast in Riobamba, want het treintje rijdt niet meer elke dag, eigenlijk hadden we al nattigheid moeten voelen, maar nietsvermoedend doden we de tijd in Riobamba. De treinkaartjes zijn erg duur, terwijl het traject van de trein danig ingekort is. Maar we hebben er speciaal op gewacht, dus we gaan wel. Als we die ochtend het station naderen, worden we belaagd door verkopers van kussentjes. Slechts een dollar per stuk. De stoomlocomotief blijkt te zijn vervangen voor een diesel, de eerste twee wagons zitten stampvol met toeristen -op het dak wel te verstaan- en er is geen Ecuadoriaan te bespeuren in de hele trein. De omgeving is gehuld in een dik wolkendek, dus die vulkanen kunnen we wel vergeten. Ik besluit gewoon ín de trein te gaan zitten, dan hoef ik ook geen kussentje te kopen. Uit het raam zie ik alleen maar treurige ontboste heuvels.
De eerste optocht
In de dorpjes die we onderweg passeren, zien we kleine processies van kinderen voorbij komen, de trein rijdt namelijk gewoon door de kleine straatjes en je kunt de huizen zo ongeveer aanraken. De mensen zijn gewend aan toeristen en houden hun hand op. Binnenin de trein worden nog steeds kussentjes aangeboden aan degenen die nog niet op het dak zitten, evenals t-shirts met een trein erop en petjes met de tekst 'conducteur'. Een apart staaltje rangeerwerk laat de wagons los van de locomotief de berg af glijden, zodat we nog net een glimps kunnen opvangen van de rots die el Nariz del Diablo wordt genoemd. Dan worden we weer teruggetrokken en afgeleverd in Alausi. Wat een toeristencircus.
Discriminatie
Met de bus gaan we verder naar Cuenca. Alausi ligt midden in de Andes en er stappen veel indianen in. Een gevoel van plaatsvervangende schaamte bekruipt me als ik zie hoe de meer Spaans getinte mensen, mestiezen, de indianen behandelen. De mensen voorin de bus sturen ze naar achteren en vica versa. Lege plaatsen zijn duidelijk niet bedoeld voor indianen, die stinken en moeten maar blijven staan. Regelmatig worden ze fiks uitgescholden vanwege het simpele feit dat ze de bus instappen. Maar dat ze stinken, valt helaas niet te ontkennen. En als de gezette indianenvrouwen met hun vuilige rokken en lappen over ons heen leunen en Johan ook nog een plakkerige baby in zijn nek krijgt, kijken ook wij niet erg blij!
Kitsch
In de koloniale stad Cuenca blijven we met kerst. We proberen uit te vinden hoe laat de nachtmis begint en wanneer nu precies de grote kerstprocessie is waar Cuenca zo beroemd om is. De antwoorden blijven vaag. Eigenlijk is er elke dag wel ergens een optocht. Veel kinderen, met schapen en ezels en veel eten als offergaven. Meestal eindigt de optocht bij de kerk. De stad is al redelijk in kerstsfeer gehuld. Veel gekleurde lampjes die ritmisch aan en uit knipperen, het liefst nog op een bijbehorend melodietje. Veel glimmende kerstmannen en ook enkele kerstklokjes. Kerstbomen horen hier niet echt tot de standaard uitrusting. Als het goed is gaat de grote processie zaterdag voor kerst plaats vinden. We installeren ons op de plaza, maar zien slechts één wagen met een man of tien er omheen. We kijken elkaar aan, dit zal toch niet alles zijn.....
Cavia met kerst
De volgende dag doen we een nieuwe poging, zelfde plaats zelfde tijd. De plaza ziet er ineens heel anders uit. Om half elf 's ochtends staat het al helemaal vol met eetstalletjes. Een typisch Ecuadoriaans gerecht, en favoriet met kerstmis, is de cavia. Overal draaien al kleine spitjes waar deze op foetussen gelijkende diertjes aan hangen. Ze zijn van hun vachtje ontdaan en het velletje staat al strak van de hitte. Voor mij dit jaar geen gebakken cavia met kerst, geloof ik. Verder staan er overal fotograven met Walt Disney-achtige decorstukken opgesteld rond de fontein, om straks na afloop de families te kunnen vastleggen op een goedkope polaroid. Op de hoofdroute staan ook TV camera's opgesteld en is een hele studiowagen ingericht.
Religieus tintje
Stipt om half elf komen de eerste wagens het plein opgedraaid. De processie is vanmorgen al vroeg begonnen in de buitenwijken. Alle buurten, barios, doen aan de optocht mee. Het gaat om de kinderen, maar er lopen net zoveel ouders -als zijnde ondersteunend personeel- mee. De wagens en de kinderen zijn overvloedig aangekleed. Wat een pracht en praal, al heeft bijna alles een religieus tintje. De pickup trucks zijn van voren bedekt met bedspreien en op de laadbak zit meestal een groepje kinderen in een kerststal of -grot. Alles is levend. Kindje Jezus is vaak de jongste telg en je vraagt je af hoe de soms nog piepkleine babietjes zo'n tocht overleven in de armen van een niet veel oudere Maria. Natuurlijk zijn ook de schapen echt, die soms net als de vele ezels worden bereden. Tevens bevat iedere kerststal wel een of meerdere kerstmannen. Papa Noël is erg populair want hij gooit met snoepjes. Even heb ik een visioen van het Duitse Carnaval dat ik vroeger op TV keek.
Kerstpakket
De optocht gaat oneindig lang door, 's middags rond drie uur is het einde nog lang niet in zicht. Wel heeft de vermoeidheid duidelijk toegeslagen. Vlak voor het plein krijgen de kinderen broodjes en bananen, dus zit de hele kerststal brood te eten en trossen banaan te verdelen. De kinderen die achter de wagen lopen worden door de ouders gedragen of voortgesleept. Gelukkig zijn zij die op een ezel zitten. Deze ezels zijn helemaal behangen met flesjes drank, gebraden kalkoenen, slingers van snoepjes en fruit. Een soort wandelend kerstpakket. Zo zie je maar dat veel gebruiken wereldwijd zijn. Op de kont van de ezel ligt een geroosterd varken of een gegrilt caviaatje met een dollarbiljet in de bek. Voor dat varken hangt een kind in het zadel waarvan sommigen al languit liggen te pitten en door moeders met veel moeite in het zadel worden gehouden. Vlak voor de TV-wagen worden ze wakker geschud. Het optreden kan beginnen.
Mijn optreden
De hele dag worden er al mensen geïnterviewd bij de TV wagen. Soms mensen uit de optocht, maar ook omstanders en plaatselijke hoogwaardigheidsbekleders. 's Middag moet er een gringo geïnterviewd worden en ze spreken Johan aan. Die wimpelt dat met "ik spreek geen Spaans" snel af naar mij en ik loop mee met de man die heel belangrijk kijkt. Hij vraagt mijn naam en waar ik vandaan kom. Hier kan ik vlekkeloos op antwoorden, maar ik vertel er wel even expliciet bij dat ik slechts een klein beetje Spaans praat. Afijn, de camera's draaien en de commentator steekt van wal. Een serie volzinnen waar ik werkelijk niet één woord van begrijp. Ik kan hem dan ook slechts hulpeloos aankijken en zeggen dat ik het niet begrijp. Dit herhaalt zich nog twee keer en dan hang ik maar een verhaal op over die leuke kinderen in hun prachtige kleren en dat ik het geweldig vindt. Dit is blijkbaar voldoende, want de man rond af en zoef, ik ben weg uit het beeld. Naderhand blijkt het een life uitzending geweest te zijn....
Nachtmis
Tegen een uur of vier houden we het voor gezien, hoewel we in de straten rondom de plaza nog overal versierde auto's zien aankomen. De gebraden varkens die nu nog voorbij komen, zijn hier en daar al aangevreten. Hoewel het zondag is en bovendien kerstavond, zijn nog overal de winkels open. Tegen elf uur gaan we eens kijken of er een nachtmis is, maar de kerken in de buurt zijn nog allemaal donker en leeg. Een uur later doen we weer een poging en kunnen nu terecht in de grote kathedraal op de plaza van Cuenca. We hebben ons voorbereid op een lange en zware nachtmis. Niets blijkt minder waar te zijn.
Feliz Navidad
De mis wordt voorgedragen in het Spaans en ook alle kerstliedjes zijn Spaanstalig en worden begeleid door gitaren en elektronische vogelgeluiden. Heel apart. Tijdens de dienst lopen er indianenvrouwen te bedelen en de vrouw voor mij geeft haar kind van twee jaar de borst tijdens het kerstverhaal......"er was slechts een klein beetje melk en een stukje kaas", murmelt de pastoor. Halverwege de mis is blijkbaar het moment aangebroken om elkaar een zalig kerstfeest te wensen. Iedereen zoent elkaar en ook wij worden de hand geschud 'Feliz Navidad'. Als het tijd voor de communie is, lopen er van alle kanten mensen in willekeurige volgorde naar voren. Wij twijfelen even wat de bedoeling is, maar lopen dan ook maar naar voren. Wat een chaos in vergelijking met de keurige rijtjes in Nederland.
Gezegend is Jezus
Aan het einde van de mis, precies een uur later, lopen we nog even naar de kerststal voorin de kerk. Daar staat een enorme meute voor de kerststal en rond een walmend vat met wierook. Iedereen haalt zijn bed met Jezuspop uit de kerststal. Niet alleen formaat luciferdoosje, maar ook hele poppenledikantjes en enorme beelden worden uit de kerststal geplukt. Nog even door de wierook halen en dan gaat iedereen naar huis. We hebben zowaar een soort kerstbrood kunnen bemachtigen en samen met wat marshmellows eten we dat bij kaarslicht op bed op. De volgende ochtend, eerste kerstdag, verbazen we ons over het feit dat de markt gewoon open is. Ons kerstdiner nuttigen we bij de Pizzahut, hier een restaurant op stand hoor. En tenminste een beetje aangekleed in een westerse kerstsfeer.
Oudjaar
Overal op straat worden maskers verkocht en we begrijpen dat die voor de jaarwisseling bedoeld zijn. De hele week lopen er al gemaskerde kindertjes rond. We besluiten wat verder naar het noorden, in Baños, Oud en Nieuw te gaan vieren. Onderweg zijn bij elk dorp versperringen opgeworpen door middel van stenen op of een touw over de weg. Gemaskerde indianen, voornamelijk de jeugd, proberen van elke auto geld te vangen. Moet je net een buschauffeur treffen, die geeft gewoon extra gas bij. In Baños is iedereen al druk bezig met het maken van papiermachépoppen. Op Oudjaarsavond staan die poppen overal in het dorp opgesteld, met soms hele podia er omheen gebouwd. Net zoals op carnavalswagens thuis, staan er vaak teksten op die het overheidsbeleid afkraken of de draak steken met de dorpspolitiek.
Nieuwjaar
Het hele stadje is vergeven van de mensen. Iedereen flaneert de hele avond op straat en restaurants zijn bijna allemaal tot laat open. Veel mensen dragen maskers en sommigen zijn ook verkleed. Veel mannen die er als vrouw bijlopen en veel gemaskerden die met een of andere kreet om geld vragen. Er rijdt een ontzettend toeristisch treintje rond, waar ook wij vanavond een ritje in wagen. Er is ook een kermis, met eenvoudige, zelfgebouwde kermisattracties die worden aangedreven door een automotor. Er zit gewoon een man in een uitgeklede auto te schakelen totdat de ring met karretjes op snelheid is. Wij gaan niet in het reuzenrad. Eigenlijk wordt er de hele maand al overal vuurwerk afgestoken en als we om 12 uur op de finale zitten te wachten, komt die niet. In plaats daarvan worden alle poppen en aanverwante artikelen op straat in de fik gestoken. Plaatselijk jeugd danst in en om de brandende brokken en in het hele stadje buldert tot zes uur 's ochtends muziek uit de speakers. Hoewel er na vieren weinig mensen meer op straat zijn, gaat niet één speaker uit tot stipt 6 uur!
Op nieuwjaarsdag komt het leven langzaam weer opgang. In de loop van de ochtend gaan de meeste winkels weer open. We verbazen ons over de enorme rij auto's op de plaza. Het blijkt dat de pastoor vooraan deze rij staat. Telkens gaat er een motorkap open en wordt de automotor gezegend voor het nieuwe jaar.
|
